Tijdens corona werden mondkapjes een hot item en ontstond er een enorme zoekvraag naar. Veel ondernemers, ook uit Nederland zagen hier een kans in, één van hen was Rutger Brest van Kempen. Brest van Kempen sloot een contract met het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) voor het leveren van 18 miljoen FFP2-mondmaskers – speciaal bedoeld voor zorgmedewerkers. De opdracht was groot en het voorschot indrukwekkend: 45 miljoen euro. Vandaag staan beide partijen voor de rechter.
Problemen geleverde mondkapjes
De eerste 200.000 maskers kwamen vanuit China en voldeden aan de vereiste normen, maar al snel ontstonden problemen. De volgende ladingen mondkapjes haalden de kwaliteitskeuring niet. Gebreken aan het filter en een slechte pasvorm leidden ertoe dat slechts een fractie van de geleverde mondkapjes bruikbaar bleek. Uiteindelijk voldeed slechts 574.300 mondkapjes aan de eisen – een verliespost van tientallen miljoenen voor de overheid.
Meerdere mondkapjes deals
Waar Sywert van Lienden’s mondkapjesdeal de meeste media-aandacht kreeg, heeft ook Brest van Kempen nu te maken met juridische nasleep. Het ministerie wil 43 miljoen euro terug en heeft beslag gelegd op zijn eigendommen. Brest van Kempen geeft aan dat hij het geld niet heeft, aangezien het volgens hem al naar Chinese leveranciers is gegaan. Hij beschrijft de impact van de rechtszaken als psychisch en lichamelijk slopend.
Een echte ondernemer
Brest van Kempen is niet nieuw in de medische wereld. Zijn bedrijf R&S Techmedic ontwikkelde technologie om vitale functies van patiënten op afstand te monitoren, en zijn apparaten vonden wereldwijd hun weg. Toch blijkt uit zijn ondernemingsgeschiedenis dat hij ook buiten de medische sector actief was. Een van zijn bedrijven, DutchWingCraft, biedt bijvoorbeeld opleidingen voor helikopterpiloten.
De kwaliteit blijft het belangrijkst
Het verhaal van Brest van Kempen en zijn mislukte mondkapjesdeal onderstreept het belang van kwalitatief hoogwaardige producten in de zorgsector. Mondkapjes moeten voldoen aan strenge kwaliteitsnormen om zorgmedewerkers te beschermen. Vooral tijdens een pandemie kunnen de risico’s van onvoldoende beschermingsmiddelen groot zijn.
Als er gesproken wordt over de Olympische Spelen van 2021 in Tokio, dan denken veel mensen, dat was eens maar nooit meer. Er waren toen veel coronamaatregelen waar iedereen zich aan moest houden. Er is een verzoek gekomen op zaterdagochtend van de Nederlandse sportkoepel of dat de journalisten in de besloten en drukke ruimtes van de mixed zone een mondkapje willen dragen. Dit moesten zij doen tijdens de interviews met de sporters.
Donderdag is door Pieter van den Hoogenband tijdens een persmoment bekend gemaakt dat deze maatregelen (nog) niet nodig waren. Hij heeft tijdens het gesprek een beroep gedaan op het gezonde verstand van de atleten.
Geen maatregelen
In Parijs waren er maar nauwelijks mondkapjes te zien binnen de olympische muren. Er waren geen voorzorgsmaatregelen. Maar er waren wel mondkapjes bij de Nederlandse wielerploeg. Ze hebben tijdens een persmoment gevraagd aan de aanwezige journalisten om een mondkapje te dragen.
Van den Hoogenband geeft aan dat de Nederlandse atleten voorheen al een advies hebben gehad om mondkapjes te dragen. Dit was dat het geval in drukkere situaties, maar er werd ook gevraagd om deze plaatsen niet te bezoeken. Als het niet anders kon, moesten zij een mondkapje dragen.
NOC*NSF heeft de sporters niet verplicht om een mondkapje te dragen. Maar ze geven wel aan dat iedereen alert moet zijn.
“Onze sporters zijn bewust dat covid effect heeft op je lichaam. De prestatie komt in gevaar als je bepaalde zaken niet zorgvuldig doet”, vertelde Van den Hoogenband. “Dus die richtlijnen hebben we aan de sporters meegegeven. Het is inmiddels onderdeel van het bestaan als topsporter.”
Als er toch symptomen optreden dan krijgen de atleten coronatesten. “Je moet dan proberen om ook voor je omgeving te zorgen”, aldus Van den Hoogenband. Sporters worden niet uit de competitie bij een eventuele besmetting. “Daar hoeft niemand zich zorgen over te maken.”
Volgens Kira Toussaint worden de maatregelen binnen de zwemploeg nageleefd. “We hebben met het zwemteam afgesproken dat we een strikt hygiëneprotocol hebben”, zei ze eerder deze week. “We lopen op drukke plekken met mondkapjes en dragen deze ook in de bus.”
“Het voelt gek, want heel veel mensen zijn covid eigenlijk al vergeten. Het zal zonde zijn als je je hele leven voor de Spelen hebt getraind en dat je dan ineens hier in Parijs ziek wordt”, aldus Toussaint.
De tennisster Demi Schuurs heeft gemerkt dat in het olympisch dorp sporters op een verschillende manier contact met elkaar hebben. Sommige mensen zijn voorzichtig, anderen niet. “Het is de verantwoordelijkheid van elke atleet hoe hiermee om te gaan. Je wil op de Spelen een medaille pakken, dus daar heb je dan alles voor over.”
Toch nemen in Parijs de zorgen rond de verspreiding van het coronavirus toe. Er zijn bijvoorbeeld een aantal positief geteste atleten uit België die niet naar Parijs af mochten reizen. Ook bij de waterpolovrouwen van Australië werden vijf besmette speelsters weggehouden van de rest van de selectie.
Veel mensen vragen zich af of dat de mondkapjes tijdens de pandemie wel of geen nut hebben gehad. Er waren erg veel meningsverschillen over het beschermingsmiddel. Als er gekeken wordt naar de Aziatische landen, hebben voorstanders gezegd, moeten we allemaal uit voorzorg overal mondkapjes dragen. Maar toen zeiden wetenschappers en beleidsadviseurs dat het niet zoveel nut zou hebben. Zo zei het Nederlandse OMT en de WHO dat neus-mondmaskers vaak niet correct worden opgezet en dempen het rondgaan van het virus nauwelijks. Ze geven aan dat het alleen nodig is in situaties waar je niet op 1,5 meter afstand kunt blijven. In de zorg is het dus van belang om wel mondkapjes te dragen. Als je snottert of hoest moet je thuisblijven.
Bij ieder debat kwamen de mondkapjes weer aan bod. Hoe werd het virus overgedragen, was dit via zwevende hoestdruppeltjes of toch niet? Hadden de mondkapjes wel nut als bescherming?
De redactie van het wetenschappelijke tijdschrift Clinical Microbiology Reviews heeft hier onderzoek naar gedaan. Inmiddels zijn we alweer beland bij de volgende pandemie door een luchtwegvirus, namelijk vogelgriep H5N1. Er is Trisha Greenhalgh, hoogleraar huisartsgeneeskunde in Oxford, gevraagd om samen met experts uit diverse vakgebieden de kennis over mondmaskers op een rij te zetten.
In 2023 is hier al een poging toe gedaan door verschillende wetenschappers. De conclusie was toen al vrij snel dat de maskers niet zoveel lijken te doen. Maar het belangrijkste wat er uit naar voren was gekomen, is dat het niet mogelijk is om ferme conclusies te trekken.
Er was sprake van een probleem, vanaf het begin van de pandemie, zegt Greenhalgh in een videogesprek. „Die verbijsterende obsessie van artsen en van instanties zoals de WHO met gerandomiseerde klinische studies, terwijl ze alle kennis over vloeistofdynamica uit de natuurkunde negeren. Extreem arrogant”, vindt ze. Het onderzoek wat is gedaan in 2023 waren studies met te kleine groepen. Ze hebben toen gekeken naar verschillende of onduidelijke uitkomstmaten. Maar er wordt ook gemeten terwijl er geen infectiegevaar is, en hoe en wanneer mensen de maskers moeten dragen varieert enorm.
De Britse hoogleraar geeft al vanaf het begin van de coronatijd aan dat de mondmaskers vanuit het voorzorgsprincipe gedragen moeten worden. Ook is zij persoonlijk gemotiveerd om de kwestie uit te zoeken. Ze zegt dat haar moeder stierf in december 2020, vlak na Kerstmis. „Nadat ze Covid-19 had opgelopen in een ziekenhuis waar niemand de juiste maskers droeg.”
Experts gaat op onderzoek uit
Het voorlopige eindoordeel over de mondkapjes is er. Ze heeft in korte tijd een team van experts op allerlei gebieden verzameld, zoals infectieziekten, epidemiologie, fysica, wiskunde, psychologie en sociologie. Ze hebben alle gegevens geordend en geanalyseerd. Hiervoor hebben ze diverse studies gebruikt, zoals experimentele, beschrijvende en modellerende. In totaal meer dan honderd studies. „En dan blijkt zonder enige twijfel: mondmaskers werken”, zegt Greenhalgh. „Als je de juiste maskers gebruikt.”
Alle onderzoekers hebben het gebruik onder de bevolking bekeken en er is ook goed onderzoek gedaan naar het verschil tussen de gewone, blauwe medische mond-neusmaskers, die vocht uit de mond en neus van de drager tegenhouden. Maar ook de FFP2-mond-neusmaskers bij ziekenhuispersoneel zijn in het onderzoek meegenomen. „De FFP2-mond-neusmaskers beschermen duidelijk beter dan gewone medische mondmaskers of stoffen maskers, laat onze studie zien.”
Al snel is hierdoor de zwakke conclusie van de overzichtsstudie uit 2023 ontkracht. Maar er is nog breder gekeken in het onderzoek, ook is er gekeken naar alle redenen waarom mensen géén mondmasker zouden willen dragen.
Er zijn nadelige bijeffecten tijdens het dragen van mondmaskers, althans dat werd toen gezegd want er waren veel angstverhalen tijdens de pandemie. Gelukkig kunnen zij hierover kort zijn want er is geen bewijs gevonden voor ernstige schadelijke effecten. Het is ook niet waar dat het dragen van de maskers leidt tot een ophoping van giftig koolstofdioxide in het lichaam. Maar er zijn wel wat nadelen gevonden in het onderzoek, maar die zijn minder ernstig. Je kunt namelijk wel last krijgen van hoofdpijn en verergering van acné bij langdurig gebruik van de mondkapjes. Ook kan het dragen van de mondmaskers bepaalde klachten verergeren, zoals bij huisstofmijtallergie of hooikoorts, ernstige longziekten, hartfalen, aangezichtspijn of een angststoornis.
Er is ook gekeken door de onderzoekers naar de psychologische, culturele, sociale en ideologische redenen om de maskers te weigeren. Er was bijvoorbeeld sprake van de psychologische behoefte aan autonomie en mensen wilden graag zelf bepalen wat je doet. Ook speelt cultuur hierin een belangrijke rol. Er zijn landen waarin het dragen van mondkapjes meer is geaccepteerd, zoals in Japan en China.
Alle factoren samen hebben invloed op het wel of niet willen dragen van mondmaskers. Greenhalgh: „Er zijn situaties waarin een wettelijke mondmaskerverplichting noodzakelijk is. Zoals bij een ziekte met een hoog risico om te overlijden. In Spanje gold tijdens de pandemie bijvoorbeeld een maskerplicht ook buiten op straat. Maar als je buiten je hond uitlaat, zou het niet moeten hoeven.”
„Niemand draagt graag mondmaskers, dat kwam ook naar voren in onze studie”, zegt Greenhalgh. „We moeten daarom onderzoeken hoe we comfortabele en vooral ook duurzame maskers kunnen ontwerpen.”
Greenhalgh, 65 jaar, en draagt nu nog een masker als ze in de drukke metro van Londen reist. „Een herbruikbaar elastomeer masker: een kunststof frame met een N95-filter erin.”
Op de intensive care
Vanaf het begin van de coronapandemie werden de FFP2-mondkapjes aangeraden bij ‘aerosolvormende medische handelingen’. Het OMT heeft als laatste advies gegeven, in januari 2022, om de medische mondkapjes type II te gebruiken op publieke plekken waar mensen zich niet volledig aan de basismaatregelen kunnen houden (thuisblijven bij klachten, testen, anderhalve meter afstand houden, drukte vermijden, ventileren). De mondkapjes moeten gezien worden als een aanvulling op de basisregels.
Greenhalgh is stellig en geeft aan dat bij een eventuele volgende pandemie van een nieuw luchtwegvirus iedereen een FPP2-masker zou moeten dragen. „Zonder twijfel.”
Arts-microbioloog Andreas Voss, hoogleraar infectiepreventie aan het UMC Groningen en OMT-lid tijdens de pandemie zegt dat het genuanceerd is. Hij geeft aan dat het niet duidelijk is in welke mate infectieus SARS-CoV-2 via die zweefdeeltjes wordt overgedragen. „Bij het griepvirus, influenza, is de besmettingsroute vooral via directe blootstelling aan hoest- of niesdruppels of via een besmet oppervlak. Bij bijvoorbeeld mazelen is die vooral via deeltjes die lang in de lucht zweven. Voor SARS-CoV-2 ligt dit ergens daar tussenin. Welk aandeel elk van deze routes heeft, zal altijd een discussie blijven.”
„Bij een uitbraak met een nieuw, onbekend luchtwegvirus, SARS-CoV-3 of een nieuwe humane influenza, zullen we in de zorg gewoon met FFP2 beginnen, en burgers snel moeten uitleggen dat beide typen maskers goed beschermen, en dat er verschillen zijn in het infectierisico. En dat om hún risico af te dekken een medisch mondmasker type II wel voldoende is. Want bij een wereldwijde pandemie zullen altijd tekorten aan deze beschermingsmiddelen zijn.” Hij geeft aan dat hij het realistischer vindt om uit te gaan van „ten minste een chirurgisch mond-neusmasker, en in bijzondere situaties een FFP2-masker”.
Op plaatsen waar het infectierisico lager is geven de medische mondmaskers genoeg bescherming. Dit laat het onderzoek ook zien bij ziekenhuismedewerkers op gewone afdelingen die medische mondmaskers type II op de juiste manier dragen. Zij liepen toen namelijk geen Covid-19 op.
Aan de mondkapjesdeal in 2020 hebben Sywert van Lienden, Bernd Damme en Camille van Gestel veel geld verdiend, maar van wie is dat geld nu eigenlijk? Dit is in de rechtbank in Amsterdam uitgezocht, er was vandaag namelijk een civiele zaak tegen de drie personen. Maar dit is pas het begin van de strijd…
Er zijn verschillende partijen die het bedrag van ongeveer 29 miljoen euro willen hebben. In de rechtbank is aan het einde van de zitting gezegd dat ze met elkaar om de tafel moeten gaan. Echter zijn er geen duidelijke en harde afspraken gemaakt.
In april 2020 hebben de drie bovengenoemde personen een overeenkomst gesloten aan het begin van de coronaperiode met het ministerie van Volksgezondheid. Er is afgesproken dat ze zouden zorgen voor de levering van 40 miljoen mondkapjes uit China. Op dat moment liep de deal via hun commerciële bv en niet via hun non-profitstichting SHA. De mondkapjes hebben veel geld opgeleverd, er werd gesproken over een miljoenenwinst. Dit bedrag is gegaan naar Van Lienden, Damme en Van Gestel.
Daar is het misverstand ontstaan, want het ministerie dacht dat zij zaken hebben gedaan met SHA. Dit is bekend gemaakt door de landsadvocaat in de rechtszaal. Zij zegt dat de drie personen schuldig zijn aan misleiding en bedrog.
Geen winstoogmerk?
Het huidige bestuur van de SHA eist het geld ook op. Zij hebben ook een advocaat aangesteld en deze wees erop dat de stichting geen winstoogmerk heeft. Toch wil dat niet zeggen dat ze geen recht heeft op behaalde winsten. Het doel van de stichting is dat zij het geld willen schenken aan een goed doel.
Toen kwam advocaat van Damme aan het woord en heeft gezegd dat toen de deal is gesloten duidelijk was dat de bv en niet de stichting de contractpartner was. Maar toen kwam de landsadvocaat weer aan het woord en zegt dat de ministers zich toen baseerden op “een onvolledig dossier”. Inmiddels is er nieuw bewijs, zoals uit gespreksopnames, en daaruit is gebleken dat het ministerie misleid is door deze drie personen. In de rechtszaal zijn ze drie ex-bestuurders ook zelf aan het woord geweest. Ze hebben hun eigen handelwijze verdedigd.
Ze geven ook aan dat ze het tijd vinden om de zaak af te ronden. “Ik heb te maken gehad met doodsbedreigingen, aantoonbare leugens die over mij zijn verteld”, zei Damme. “Mijn carrière is totaal gebroken.”
Tevens geven ze aan dat ze open staan voor een schikking. Er was in de zomer bijna een deal met Damme en Van Lienden. Maar dat is niet doorgegaan omdat de SHA wilde dat ook Van Gestel akkoord ging.
Toen sprak Damme uit te willen dat de gesprekken nu heropend moeten worden. “Ik denk dat ik dat geld rechtmatig heb verdiend, maar ik hang niet aan dat geld”, zei hij.
“De Staat doet alles om me kapot te krijgen. Mijn vrouw en ik zijn op, psychisch en lichamelijk afgebrand.” Dit is wat de ondernemer Rutger Brest van Kempen uit Heerhugowaard heeft gezegd tegen de rechtbank in Alkmaar. Het doel van hem is dat de kortgedingrechter de beslagen opheft die door de Nederlandse Staat zijn opgelegd op zijn woning, maar ook op zijn bankrekeningen en andere bezittingen.
Via het bedrijf Freedom Ventures B.V. is Brest van Kempen aandeelhouder van O2 Health B.V. In maart 2020 ging de overheid bij het begin van de corona-uitbraak in zee met dit bedrijf en heeft toen een voorschot betaald van 45 miljoen euro voor de levering van achttien miljoen mondmaskers. Het was de FFP2-variant, hier was veel behoefte aan in de zorg.
Het liep niet goed, want het werd een groot fiasco. Hoe komt dit? Onderzoek wees uit dat de mondkapjes niet voldeden aan de gestelde eisen. Er waren er ook veel te weinig geleverd. De Staat ontbond in 2021 de overeenkomst. Ze hebben toen ook de miljoenen euro’s terug geëist die waren voorgeschoten. Al snel bleek dat er bij de O2 Health niets te halen viel. Toen zijn ze op zoek gegaan naar de eigenaren en was er al snel sprake van beslagleggingen. De rechter heeft bepaald dat Brest van Kempen privé niet mag worden aangesproken op het miljoenenverlies. Maar toch weigert de Staat door nieuwe aanwijzingen over misstanden het beslag op te heffen.
